Van geluid tot horen en verstaan - de gevolgen van ouder worden

Prof. dr. Tom Francart

Communicatie definieert ons als persoon en als mens, en wordt voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door het gehoor. Het is daarom cruciaal om ons gehoor in goede conditie te houden en op tijd de nodige hulpmiddelen in te schakelen. Lawaai is een belangrijke oorzaak van gehoorverlies, maar helaas wordt het gehoor slechter met ouder worden, zelfs bij mensen die niet veel aan lawaai worden blootgesteld. In deze lezing bespreken we de werking van het normale gehoor, hoe het gemeten kan worden en wat de effecten zijn van gehoorverlies. Vervolgens gaan we dieper in op het verschil tussen horen en verstaan, en bespreken we recent onderzoek waarbij we op basis van de meting van hersensignalen kunnen nagaan of iemand spraak kan verstaan, en wat het effect daarop is van ouder worden. We bespreken hierbij hoe fundamenteel onderzoek leidt tot klinische toepassingen.

De klassieke methode om na te gaan of iemand spraak kan verstaan, zoals de audioloog doet bij diagnostiek van het gehoor, of de audicien bij aanpassing van een hoorapparaat, is om eenvoudige woorden of zinnen te laten horen, die te laten herhalen, en te bepalen welk percentage goed werd herhaald. Dit is een uitstekende test, maar hij vereist actieve deelname van de persoon die getest wordt, en geeft geen diepgaand inzicht in de onderliggende processen. Wij ontwikkelden recent een nieuwe test waarbij we de hersensignalen van een persoon meten terwijl die naar spraak luistert. Verder moet de persoon daarbij niets doen. Uit het hersensignaal decoderen we dan wat die persoon gehoord of verstaan heeft, en we vergelijken dat met het origineel. De overeenkomst tussen die signalen gebruiken we als een maat van het gehoor. Deze methode heeft interessante toepassingen bij personen die niet kunnen meewerken, zoals jonge kinderen of mensen met een mentale beperking zoals bijvoorbeeld mensen met dementie. Een andere toepassing zijn slimme hoorapparaten die zichzelf aanpassen aan de gebruiker.

Vervolgens gebruikten we deze nieuwe methode om de invloed van leeftijd op spraakverstaanbaarheid na te gaan. We onderzochten 54 deelnemers van 17 tot 82 jaar.  Hoewel alle deelnemers volgens een klassieke gehoortest een normaal gehoor hadden, blijkt uit de resultaten dat oudere mensen meer problemen hadden om spraak te verstaan. Tot de leeftijd van 50 jaar blijft dit redelijk stabiel, maar daarna gaat het snel bergafwaarts. Bij de oudere deelnemers werd wel een hogere hersenactiviteit gemeten, wat er mogelijk op wijst dat oudere mensen meer hersengebieden moeten inschakelen om spraak te verstaan. Dit kan ervoor zorgen dat ze sneller vermoeid zijn en minder hersencapaciteit over hebben voor andere mentale processen.  Dat lijkt logisch, want ouderen zeggen wel vaker dat het hen moeite kost om spraak te begrijpen.

Prof. dr. Tom Francart is sinds 2018 associate professor aan de KU Leuven en is er verbonden aan de onderzoeksgroep Experimentele Otorhinolaryngologie (ExpORL). Hij is elektrotechnisch burgerlijk ingenieur. Van 2004 tot 2008 werkte hij aan zijn doctoraat. Van 2008 tot 2012 was hij postdoctoraal onderzoeker in de researchgroep ExpORL. Wel was hij van 2010 tot 2012 met een Marie Curie postdoc-beurs actief in het Bionics Institute in Melbourne (Australië). Na een BOF-ZAP Tenure track ( 2013-2018) is hij nu vast verbonden aan het ExpORL.