Omerta of maatschappelijk verzet tegen de ‘ndrangheta’? Een talige blik op het globale territorium van de Italiaanse maffia

Prof. dr. Paul Sambre - Katholieke Universiteit Leuven - Campus Antwerpen

De lezing brengt verslag uit van taalkundig veldonderzoek dat de gastdocent in 2019-2020 verrichtte binnen de Italiaanse antimaffia-vereniging LIBERA in Calabrië, “tip van de laars”, en op Sicilië. Moedige burgers leveren daar strijd tegen de Calabrese ‘ndrangheta en Siciliaanse Cosa Nostra, door op het territorium een alternatief te bieden tegen de zwijgplicht (omerta) en het geweld dat de maffia burgers oplegt. Hij toont voorbeelden van LIBERA’s maatschappelijke verzet, dat tot uiting komt in socio-educatieve, commerciële en artistieke projecten.

Naast korte informatie over de globale Italiaanse maffia’s wil hij illustreren hoe multimodale taalkunde bijdraagt aan de analyse van maffia en antimaffia. Taal omschrijft hij daarbij niet alleen als een reeks woorden, maar als een conceptueel tegendiscours binnen een symbolische werkelijkheid dat ook in beelden, lichamen en handelingen gestalte krijgt. LIBERA verwoordt en belichaamt een heel ander, concreet engagement dan wat we doorgaans clichématig te zien krijgen in nieuws, maffia-documentaires, televisiereeksen of films: die zoomen vaak in op de maffioso zelf en verheerlijken visueel spectaculair geweld.

Binnen de multimodale taalkunde is er aandacht voor interacties die tussen velerlei actoren plaatsvinden in de private en publieke sfeer. Hij toont via interviews met betrokkenen en participerende observatie bijvoorbeeld hoe sociale werkers, de Kerk en de politiek in geconfisqueerde criminele eigendommen samen een nieuwe invulling geven aan een maffiabuurt. We zien verder hoe familieleden van toevallige slachtoffers van maffiageweld misdaad bespreekbaar en zichtbaar maken, of hoe scholen, ondernemers en street art jongeren weghouden van criminaliteit.  Die vertaalslag van de antimaffia toont in woord, beeld en sociale actie een heel ander gezicht van Italië. LIBERA is overigens niet alleen in Italië actief, maar houdt de vinger aan de pols in Latijns-Amerika, Canada, Australië en Europa, via het academisch netwerk CHANCE. De Italiaanse maffia’s, vooral de Calabrese ‘ndrangheta, zijn wereldwijd actief, ook in Antwerpen, Brussel, Berlijn en Rotterdam. De Italiaanse ervaring kan ook in ons land, over talen heen, de dialoog over globale maffia’s aanzwengelen.

Prof. dr. Paul Sambre studeerde in Leuven, Bologna en Lyon. Hij is doctor in de Romaanse Taal- en Letterkunde. Als docent Italiaanse taalkunde en tekstwetenschap verbonden aan de faculteit Letteren van de KU Leuven verzorgt hij colleges binnen de opleidingen (toegepaste) taalkunde en coördineert hij de taalgroep Italiaans en de Master in de Meertalige Communicatie aan de Campus Antwerpen. Zijn onderzoek richt zich onder andere op het multimodale discours van sociale transformaties binnen organisaties: centraal staat daarbij de idee dat taal in woord en beeld sociale veranderingen weerspiegelt, maar ze ook mee tot stand brengt. Paul Sambre is lid van de Leuvense onderzoeksgroep Multimodaliteit, Interactie en Discours (MIDI).

_{(foto: bron KULeuven)}