Waar komen onze familienamen vandaan?
Dit event is reeds afgelopen
PROF. DR. MAGDA DEVOS - UNIVERSITEIT GENT
Ooit was er een tijd dat mensen met één enkele naam door het leven gingen. Dat was een Germaanse naam zoals Brecht, Boudewijn, Clotilde of Ermelinde, of na de kerstening, een Bijbelse naam zoals Jan, Pieter, Anna of Elisabeth. Op de duur waren er echter binnen de middeleeuwse gemeenschappen te veel mensen met dezelfde voornaam, en drong een nadere onderscheiding zich op. Dat gebeurde door de naamdragers een bijnaam toe te kennen. Zulke bijnamen verwezen naar de vader of de moeder, bijvoorbeeld Jan, de zoon van Matthijs, werd Jan Matthijs genoemd en Brecht, de zoon van Bele (verkorte vorm van Isabele) heette in de volksmond Brecht Bele(n). Zo’n bijnaam kon ook verwijzen naar iemands beroep, bijvoorbeeld De Backer; naar een lichamelijk, karakter- of gedragskenmerk, bijvoorbeeld De Grote, Bruynooghe, De Vos; naar de plaats van herkomst, bijvoorbeeld Van Parijs, Maldegem of naar de woonplaats van de naamdrager, bijvoorbeeld Van de Velde, Mortelmans, Opdenakker. Al in de middeleeuwen werden die bijnamen overgeërfd door de volgende generaties. Vanaf het moment dat een bijnaam erfelijk wordt, spreken we van een familienaam. Al onze familienamen gaan dus terug op betekenisvolle bijnamen, die ons iets vertellen over de eerste naamdrager. In de lezing wordt ingegaan op de grote verscheidenheid in ons familienamen lexicon en op de moeilijkheden die we ondervinden om de oorspronkelijke betekenis van familienamen bloot te leggen. Wat betekenen bijvoorbeeld namen als Naets, Maes, Carlier, De Sutter en Beyens? Ook wordt erop gewezen dat de klankvorm en de opbouw van familienamen iets onthult over de herkomst van de eerste naamdrager. Wie bijvoorbeeld Claeys heet, moet zijn eerste naamdrager in West-Vlaanderen zoeken, want alleen daar is de vorm Klaai inheems voor de heiligennaam Nicolaas. De families De Backer hebben hun bakermat in het Graafschap Vlaanderen, wie Beckers heet stamt van Brabantse of Limburgse voorouders. Namen als Keunen, Colen en Thijsen zijn van Limburgse origine …
Prof. dr. Magda Devos is ere-professor van de Universiteit Gent. Tot aan haar pensionering was ze hoofddocent in de Nederlandse taalkunde. Ze gaf les aan de studenten in de opleiding Nederlands, en doceerde verschillende vakken, o.m. Nederlandse grammatica, historische grammatica, dialectologie en naamkunde. Haar onderzoek betreft voor een groot deel de Vlaamse dialecten. Ze promoveerde in 1990 tot doctor met een proefschrift over de benamingen van het bouwland in de Vlaamse dialecten vanaf de oudste geschreven bronnen tot op heden. Dat werk is ook als boek uitgegeven. Ze is nog steeds mede-projectleider van het Woordenboek van de Vlaamse dialecten, dat aan de UGent wordt samengesteld door een team van redacteuren, en waarin de woordenschat van West-, Oost-, Frans- en Zeeuws-Vlaanderen wordt verzameld. In 2005 publiceerde ze met Reinhild Vandekerckhove bij Lannoo (Tielt) een boekje over het West-Vlaams. Daarnaast verricht ze ook onderzoek naar plaatsnamen of toponiemen. Ze is voorzitter van de Stichting Achiel De Vos, een werkgroep van taalkundigen en plaatselijke historici, die de reeks Meetjeslandse toponiemen tot 1600 uitgeeft. Verder is ze mede-auteur van het boek De Vlaamse Gemeentenamen: verklarend woordenboek, verschenen bij het Davidsfonds in 2010.
